Η ανάδειξη των Κοινών μέσω της Άμεσης Δημοκρατίας στην Αρχαία Αθήνα

From P2P Foundation
Jump to navigation Jump to search

Άρθρο του Μάριου Παπαχρήστου (Marios Papachristou) (Μάρτιος 2013)


Από την αρχαιότητα, η ανθρώπινη συμπεριφορά προσαρμόστηκε κατά τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να εξυπηρετεί την λειτουργία μιας ευρύτερης ομάδας, γνωστής ως “κοινωνία”. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες προσαρμόστηκαν ανάλογα και συσπειρώθηκαν γύρω από τις “κοινωνίες” κατοχυρώνοντας τις προϋποθέσεις ενός “κοινωνικού όντος” το οποίο δεν δρα βάσει κατώτερων ενστίκτων, αλλά βάσει της κρίσης του, ονόματι “λογική”. Ύστερα, τα “κοινωνικά” αυτά “όντα”, οι άνθρωποι, αντίκρισαν την ανάγκη της στοιχειώδους οργάνωσης, δημιουργώντας συστήματα διακυβέρνησης με στόχο να εξυπηρετούν στο μέγιστο την “λογική” του ανθρώπου. Ο αυθορμητισμός υπήρξε κύριος παράγοντας λήψης αποφάσεων, προδίδοντας τη ζωώδη συμπεριφορά του ανθρώπου. Ωστόσο, δεν έλειψαν ανατροπές. αλλάζοντας τα συστήματα διακυβέρνησης Μέσα σε αυτόν τον πολιτικό αναβρασμό ξεπήδησε η “δημοκρατία”, πολιτικό σύστημα, δηλαδή, βασιζόμενο στον “δήμο”, ο οποίος καλούνταν να λάβει αποφάσεις εκ μέρους του ίδιου του τού συνόλου χρήσει της ελεύθερης βούλησης, της “λογικής”. Αυτό που κατάφερε το δημοκρατικό σύστημα ήταν να δρα προς όφελος του συνόλου και όχι του υποκειμένου. Και αυτό ήταν που οδήγησε στην έννοια της ομαδικής διαχείρισης πνευματικών και υλικών πόρων, αναδεικνύοντας, κατ’ αυτόν τον τρόπο, την έννοια των “Κοινών”.


H πηγάζουσα εξουσία του λαού σύντομα κατέστη ο κεντρικός άξονας των δρωμένων της πόλης (πόλης- κράτους) και διαχωρίστηκε σε “έμμεση”, όπου ο λαός ανέθετε τις αρμοδιότητες της σε συγκεκριμένα άτομα με σκοπό να τον εξυπηρετήσουν, και “άμεση”, αναφερόμενη και συχνά ως “καθαρή”, όπου ο “δήμος” λάμβανε απευθείας αποφάσεις μέσω συνελεύσεων (“εκκλησιών”) χωρίς την διαμεσολάβηση άλλων προσώπων, ασκώντας ευθέως την εκτελεστική εξουσία. Η “άμεση δημοκρατία” συνδέθηκε σφιχτά με την έννοια των “Κοινών”.


Ξεκινώντας, βέβαια, πρέπει να τονιστεί ο καθεδρικός ρόλος που έπαιξε η πολεμική τακτική της “Οπλιτικής Φάλαγγας” στην οποία είχαν τη δυνατότητα να μαχηθούν φτωχοί και πλούσιοι πολίτες, παραταγμένοι ο ένας δίπλα στον άλλο, πέρα από ταξικά χάσματα και κοινωνικές διαφορές. Αν και η Οπλιτική Φάλαγγα εισήχθη ως αριστοκρατικός θεσμός στην Αρχαία Αθήνα, αποτέλεσε θεμέλιο για την εδραίωση του δημοκρατικού πολιτεύματος Η “ισοτιμία” των πολιτών αρχίζει να αποκτά πλέον νόημα. Δεν υπάρχουν πνευματικά ή σωματικά κριτήρια που καθιστούν τους ανθρώπους ανώτερους ή κατώτερους. Εκτός αυτού, η κάλυψη του οπλισμού των απόρων πολιτών αποτελεί σημαντική “λειτουργία” την εποχή όπου η άμεση δημοκρατία γίνεται πράξη.


Η δημοκρατία αναπτύχθηκε μέσω ανοικτών, “δημοσίων”, συζητήσεων όπου έννοιες όπως “κοινή ωφέλεια” και “ομαδική ιδιοκτησία” αποτελούσαν το κυρίως περιεχόμενο αυτών των συζητήσεων. Όλοι είχαν το δικαίωμα να συμμετέχουν στα “Κοινά”, πνευματικά είτε υλικά, δημιουργώντας σταδιακά το ομαδικό “είναι” και “πράττειν” κατά το οποίο ο άνθρωπος δεν αποτελεί πλέον χειραφετούμενη μάζα άλλα αποτελεί μέρος μιας ομάδας που πράττει με συνείδηση, κάνοντας χρήση του “κοινού” υλικού και πνευματικού πλούτου, χωρίς να αποσπά, παρόλα αυτά, τα άτομα, από την διατήρηση της προσωπικής “αρετής” σε συνδυασμό με την επί τόπου λήψη αποφάσεων, σχετικών με την πολιτική και οικονομική πραγμάτωση των εκάστοτε δρώμενων Ο Αθηναίος Πολίτης έπρεπε να ενδιαφέρεται για τον “οίκο” να τον διαφυλάσσει και να τον διαιωνίζει πάση θυσία. Άμεση δημοκρατία.


Προϊόν Άμεσης δημοκρατίας αποτέλεσε ισοδύναμα το εγχείρημα της ελεύθερης γνώσης, της ελεύθερης πληροφορίας. Βοήθησε στην ανάπτυξη των επιστημών και έγινε θέμα ενασχόλησης των διαφόρων φιλοσοφικών κινημάτων. Η έννοια της “ισοτιμίας” των πολιτών, των “ομότιμων” πολιτών, φαινόταν ως αυτή που στήριζε το δημοκρατικό πολίτευμα τόσο στην λήψη αποφάσεων όσο και στην ανάδειξη των επιστημών. Για παράδειγμα, μέρος των Κοινών, και ένα μεγάλο κομμάτι της ομαδικής ιδιοκτησίας, αποτέλεσε η Ιστορία. Προϋπόθεση για την συγγραφή της τέθηκε νωρίς η αντικειμενική θέση, μέσω των λαϊκών αποφάσεων και των δημιγοριών, όπου ο καθένας είχε το δικαίωμα να παρουσιάζει άμεσα τη θέση του και τα “πιστεύω” του, δίνοντας σφαιρική οπτική, καταπολεμώντας την παραποίηση των τεκμηρίων. Προϊόν άμεσης δημοκρατίας.


Επιπροσθέτως, δικαστική εξουσία, εκτός από τη βουλή, τους άρχοντες τους στρατηγούς, τους ένδεκα, τους επιμελητές και τους αστυνόμους, είχε το δικαίωμα να ασκήσει η εκκλησία του δήμου για υποθέσεις που αφορούσαν τα Κοινά. Η καθαρή δημοκρατία συναντάται και στη δικαιοσύνη, την “ανοικτή δικαιοσύνη”.


Κοινά αγαθά κατά κύριο λόγο μπορούν να θεωρηθούν τα ελεύθερα αγαθά όπως ο ήλιος και το νερό. Η εξασφάλιση της κοινοκτημοσύνης, ή κοινοχρησίας, σε αυτόν τον τομέα εξυπηρετεί τρόπον τινά την ενσυνείδητη λειτουργία του ανθρώπου και υπενθυμίζει για ακόμη μια φορά το δικαίωμα της ισότητας. Μολονότι αυτά δεν σχετίζονται άμεσα με την δημοκρατία (πόσο μάλλον την άμεση), ωστόσο αποτέλεσαν βάση για τα σημερινά φυσικά δικαιώματα αφού αποτελούσαν μέρος των Κοινών.


Ωστόσο, η Αρχαία Αθηναϊκή Κοινωνία δεν είχε αντιληφθεί πλήρως την ισότητα των πολιτών της. Έμελλε, αφενός, να περάσει κάποιο μεγάλο χρονικό διάστημα έτσι ώστε να εδραιωθούν σαφή δικαιώματα κατά τα οποία γυναίκες, παιδιά και δούλοι αποτελούσαν μέρος της Πολιτείας (με την πολιτική - κοινωνική έννοια και όχι τη δημογραφική) και αφετέρου δεν πρέπει να μην εννοηθεί πως η Αρχαία Αθήνα αποτέλεσε πυλώνα του σύγχρονου πολιτισμού με ιδεώδη τα οποία δεν διαφέρουν κατά πολύ από τα ιδεώδη των ομότιμων κινημάτων στη σημερινή εποχή. Ταξικές αναδιανομές ακολούθησαν τον “Αιώνα των Φώτων”.


Αναλυτικότερα, οι υποβαθμισμένες κοινωνικές ομάδες προφανώς και θεωρούνταν λαός, αλλά η στέρηση των πολιτικών τους δικαιωμάτων αποτελούσε ένα μειονέκτημα της αθηναϊκής δημοκρατίας. Έτσι τίθεται το εξής ερώτημα: “Πόσο “δημοκρατία” ήταν τελικά;”. Αδιαμφισβήτητα, η λαϊκή συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων και η ομότιμη διακυβέρνηση (όπου γίνονταν πράξη) αποτελεί καθαρά δημοκρατική διαδικασία, όμως η μη συμμετοχή των πιο αδύναμων κοινωνικών ομάδων στην έννοια του συνόλου και του ομαδικού “πράττειν” εμπόδισε σίγουρα την γιγάντωση, γεγονός που επιβεβαιώνεται ιστορικά.


Τέλος, αποδεικνύεται ότι η ανάδειξη των Κοινών μέσω της άμεσης δημοκρατίας αποτέλεσε στιβαρό στήριγμα για την πλήρη βιωσιμότητα της δημοκρατίας, καθώς και την διάχυσή της ανά την υφήλιο, όντας η πηγάζουσα εκ του “δήμου” εξουσία. Η αξίωσή της ως το καλύτερο πολίτευμα την όρισε ως ηνίοχο της υφηλίου.


Το άρθρο αυτό δεν γράφτηκε για να αναδείξει μια συγκεκριμένη θέση - άποψη ή κάποια θέση - αντίθεση, αλλά ήρθε να εξετάσει και να τεκμηριώσει την εξής πρόταση: “Η ομαδική ιδιοκτησία και συνείδηση, με μία λέξη τα “Κοινά”, που δεν οδηγούσαν τον άνθρωπο σε μαζοποίηση, αναδείχθηκε μέσω της απευθείας άσκησης εξουσίας από το λαό στη γενέτειρα της δημοκρατίας Ελλάδα (Ο όρος “Αρχαία Ελλάδα” δεν αναφέρεται κατά κύριο λόγο στην συνολική ελληνική περιφέρεια (ελλαδικός χώρος), άλλα στην περιοχή της Αρχαίας Αθήνας, πόλης-κράτους γενέτειρας της δημοκρατίας και στιβαρό πυλώνα του παγκόσμιου πολιτισμού). Αποτελεί πλέον όψιμη της ιστορίας κατάκτηση ότι με όσα αρνητικά ή θετικά επακόλουθα τα οποία έχουν προκύψει, η δημοκρατία αποτελεί πολίτευμα που εγκαινιάζει ευημερία και αειφόρο ανάπτυξη.


Βιβλιογραφία

  1. Κορνήλιος Καστοριάδης, “Η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για εμάς σήμερα”, εκδ. “Ύψιλον”
  2. Wikipedia the free Encyclopedia, “Direct Democracy”
  3. Ξενοφών, “Ελληνικά” (Βιβλίο 2ο), εκδ. ΟΕΔΒ
  4. Θουκυδίδης, “Ιστορίας Β’ (Περικλέους Επιτάφιος)” §34-47, εκδ. ΟΕΔΒ
  5. Wikipedia the free Encyclopedia, “Holpite Phalanx”



Δείτε επίσης τις σελίδες μας: P2P Lab, Greek language και Greece.