Op naar de peer-to-peer-maatschappij

• Artikel: 17 April 2013 - Op naar de peer-to-peer-maatschappij. Interview van Michel Bauwens door Jan Bosteels. Argus.

URL = http://www.argusactueel.be/binnenlands-nieuws/op-naar-de-peer-to-peer-maatschappij

Tekst

Michel Bauwens: "Van een extractieve economie, die niet alleen de bodem maar ook de mens uitput, kunnen we evolueren naar een generatief systeem waarin we van entrepreneur entredonneur worden."

Michel Bauwens komt naar Het Groene Boek. Met de Foundation for Peer-to-Peer Alternatives, kortweg P2P Foundation, zoekt hij naar alternatieven voor de onduurzame kapitalistische maatschappij.

Als we het hebben over peer-to-peer-netwerken, dan denken we meestal aan het al dan niet legaal delen van bestanden, muziek en films over het internet. Het systeem werkt zonder centrale infrastructuur, de peers functioneren allemaal zelf als server én cliënt. Michel Bauwens, die zich al lang verdiept in informatietechnologie, ziet er een model in voor de samenleving van de toekomst.

Interview:

Michel Bauwens: “Door de mogelijkheid die het internet biedt om samen dingen te organiseren, worden sociale, economische en politieke structuren in vraag gesteld en veranderd. De P2P Foundation verenigt onderzoekers van over de hele wereld die deze fenomenen trachten in kaart te brengen en te begrijpen, maar ook te sturen. Het is geen neutraal onderzoek: we zijn ook activisten. Vergelijk ons met de wetenschappelijke afdeling van Greenpeace: ze dienen een duidelijke doel, maar trachten tegelijk wetenschappelijk verantwoorde informatie te geven. De P2P Foundation is een pluralistisch platform dat alle geïnteresseerden in collaborative innovation, participatorische samenwerking en open structuren wil samenbrengen. Uiteindelijk hopen we dat er een heuse sociale beweging uit ontstaat.”

P2P komt uit de wereld van het immateriële en virtuele. Hoe kan je daarmee de echte wereld veranderen? Michel Bauwens: “De grondslagen zijn inderdaad gelegd in de immateriële P2P-productie. Het ontwikkelen van open source-software draait op een contributief model, waarbij iedereen met de juiste kennis of capaciteiten vrijwillig een bijdrage kan leveren aan een collectief project of zich desgewenst terugtrekken. Zo kan het ook in de materiële wereld gaan, denk maar aan tuindelen, crowdfunding, P2P-currencies... De grondslag van het kapitalisme is de onteigening van de productiemiddelen. Zo ontstond er een opsplitsing tussen arbeid en kapitaal en werd de mens verplicht zijn arbeid te verkopen om te kunnen leven. Vandaag is er een deproletarisering aan de gang: mensen controleren gaandeweg terug hun eigen productie dankzij de miniaturisering van computers en machines zoals 3D-printers of worden door precariteit het salariaat uitgejaagd. Zo loopt het systeem leeg aan beide kanten, het is de decompositie van het oude model. Wij proberen aan recompositie te doen met het P2P-model – of we daarin zullen slagen, dat is nog een open vraag. Maar het is van vitaal belang om het te proberen.”

P2P, dat staat in de eerste plaats voor het delen van kennis, software en design. Maar het gaat ook over materiële goederen: het delen van bezit, van materialen en producten. Dat is meteen ook goed voor het milieu, want als er meer producten worden gedeeld, hebben we minder energie en materialen nodig. Michel Bauwens: “Je bent inderdaad automatisch ecologisch bezig. Carsharing bewijst dat je hetzelfde aantal kilometers kunt doen met 80% minder energie en materialen. Bovendien verandert het feit dat mensen een auto delen hun houding tegenover autogebruik: ze rijden 40% minder. Anderzijds is er altijd een gevaar voor het Jevons-effect: meer mensen gaan rijden die het vroeger niet deden. Technologie alleen is dus nooit een oplossing op zichzelf, het moet altijd techno-sociaal opgevat worden.”

Hoe kan P2P het bedrijfsleven en het martkdenken veranderen? Michel Bauwens: “Vandaag draait het systeem op privé-design, op intellectuele eigendom, op geheimhouding, op het creëren van schaarste. Als je design terug in de civieke sfeer brengt – waarna het design door diverse fabrikanten kan worden uitgevoerd – is er geen enkele reden meer voor schaarste. Drie jaar geleden telde ik al 26 projecten rond open source-wagens en die zijn allemaal in zekere mate ecologisch. Zo krijg je betere producten, die groener zijn en voor iedereen beschikbaar.”

De industrie claimt ook al heel wat initiatieven waarin met “concullega's” wordt samengewerkt, dikwijls rond duurzaamheid. Valt dat ook onder P2P? Michel Bauwens: “Open innovatie, corporate patent pools en de eco patent commons zijn initiatieven die erop wijzen dat bedrijven meer naar duurzaamheid streven, maar ik vind dat er een structurele zwakheid zit in elke aanpak die puur met profitmaximalisatie te maken heeft. Pas op, wij willen de markt niet afschaffen, maar ze rond de commons te laten werken. Waardecreatie en -accumulatie gebeurt dan via de licenties waar alle bedrijven gebruik van kunnen maken. Wij maken een onderscheid tussen markt, de allocatie van schaarse goederen, en kapitalisme, het 'engineeren' van schaarste waar die niet nodig is.”

Zo'n grote machtsshift, hoe breng je die tot stand? Michel Bauwens: “Door zelf een P2P-economie uit te bouwen. Wij zien overal patronen, aankondigingen van een nieuwe manier van werken en samenleven. Door die patronen te tonen, hopen we dat ze elkaar versterken en aanvullen. Denk bijvoorbeeld aan de Piratenpartij, die politiek anders wil organiseren. Ik pleit er ook voor dat de solidaire economie – coöperatieven bijvoorbeeld – 'commons' zou gaan produceren. Van een extractieve economie, die niet alleen de bodem maar ook de mens uitput, kunnen we evolueren naar een generatief systeem waarin we van entrepreneur entredonneur worden. Bij de P2P Foundation geven we onze kennis gratis weg en trachten we tegelijk daar rond een economie te bouwen: zo geef ik lezingen, doe ik aan consulting en schrijf ik soms een stuk tegen betaling.”

Een van de problemen in de huidige samenleving heeft te maken met gebrek aan standaardisering. Recyclage zou veel vlotter verlopen als producten zoals gsm's, schermen en auto's meer gestandaardiseerde onderdelen zouden bevatten. Michel Bauwens: “Het internet is een mooi voorbeeld van een zichzelf standaardiserende gemeenschap. Elke vrije productiegemeenschap wordt samengesteld via een sociaal contract, denk aan de vijf principes van de vrije softwaregemeenschap. Gekoppeld met open logistics en open accounting kan je zo een circulaire economie creëren, want je weet precies waaruit een product wordt gemaakt en waar het naartoe gaat. Ook dit zal een culturele revolutie vergen, maar ondertussen zijn er toch al een aantal experimenten gaande in die zin. Ik denk bijvoorbeeld aan Curto Café, een koffiemaker in Brazilië die werkt met open logistiek, open research en crowdfunded retail. Hun hele waardeketen is herdacht als een open systeem. En Wikispeed heeft op P2P-wijze een ecologische en futuristische auto gecreëerd die nu al rijdt en vijf keer zo duurzaam is als industriële wagens. De bedoeling is naar een economie te evolueren waar alles wat zwaar is, meer lokaal kan aangemaakt worden via netwerken van microfabrieken, en alles wat licht is, via globale kennissamenwerking kan tot stand komen.”

Welke rol zie je weggelegd voor de overheid in een P2P-samenleving? Michel Bauwens: “In plaats van een paternalistische overheid, krijgen we een overheid die ons helpt om dingen te organiseren, bijvoorbeeld op het gebied van regelgeving en opleiding. Ook dat gebeurt al her en der: in Toronto krijgen vrije softwareontwikkelaars training in entrepreneurschap. In San Francisco zoekt een gemeentelijke werkgroep uit welke wetten moeten veranderen om de shared economy mogelijk te maken. In Napels heb je een commisioner voor de commons. De Braziliaanse deelstaat Rio Grande do Sul heeft zich tot doel gesteld de meest genetwerkte staat van de wereld te worden. In Brazilië gebeurt er heel wat, omdat er al een kaderwet is rond solidaire economie en rond alternatieve munten.”

Is P2P niet de zoveelste tot mislukken gedoemde utopie, een mix van anarchisme en collectivisme? Michel Bauwens: “Wij zijn juist zo optimistisch omdat we allesbehalve utopisch zijn. Op onze wiki vind je al 20.000 voorbeelden van processen, activiteiten, firma's, bewegingen en producten die volgens het P2P-model werken. De geschiedenis is niet lineair. Ik zie een decompositie van het macrosysteem, dat ecologisch niet langer houdbaar is. Tegelijk heb je al een opwelling van de antipatronen. Niet louter een tegeneconomie, maar een economie die functioneert volgens een eigen logica. Wij gaan uit van vier mogelijke toekomstscenario's, waarvan dat van de Global Commons onze voorkeur wegdraagt. Op dit moment bestaan de oude economie en de nieuwe P2P-economie naast elkaar. Ik geloof dat het nieuwe subsysteem de mogelijkheid in zich draagt om het dominante systeem te worden.”

Michel Bauwens is één van de gastsprekers op Het Groene Boek Zondag 28 april 2013 in het Kaaitheater te Brussel